คลังข้อมูลศิลปวัฒนธรรมลุ่มน้ำระยอง

ลุ่มน้ำระยองคือพื้นที่สองฟากฝั่งแม่น้ำระยองอันมีต้นกำเนิดจากเทือกเขาและที่สูงทางทิศเหนือที่เป็นรอยต่อของจังหวัดชลบุรีและระยอง ไหลลงมาทางทิศใต้โดยปัจจุบันมีการสร้างอ่างเก็บน้ำดอกกรายขึ้น จากนั้นผ่านบริเวณ อ.ปลวกแดง อ.บ้านค่าย และไหลลงทะเลอ่าวไทยที่ อ.เมืองระยอง พื้นที่ส่วนใหญ่เมื่อพ้นจากที่ราบลอนลูกคลื่นมาถึง อ.บ้านค่ายจะเป็นที่ราบลุ่มต่ำ มีเนินทรายที่แสดงถึงการเป็นชายฝั่งทะเลโบราณแทรกสลับอยู่ ทำให้เกิดความเหมาะสมในการตั้งถิ่นฐานมาตั้งแต่อดีต

ได้พบหลักฐานศิลปกรรมรุ่นแรกในแถบ อ.บ้านค่าย เช่นพระพุทธรูปศิลปะฟูนัน อายุราว พุทธศตวรรษที่ 10-12 และมีชุมชนโบราณบ้านค่าย มีวัดวาอารามเก่าแก่ถึงสมัยอยุธยา จึงเชื่อกันว่าเมืองระยองดั้งเดิมนั้นอยู่บริเวณบ้านค่ายนี้เอง ในระยะหลังตัวชุมชนบ้านค่ายได้พัฒนามาเป็นตลาดไผ่ล้อมอันเป็นย่านชาวจีนเก่าแก่แห่งหนึ่งในระยอง

ในเขต อ.เมืองระยอง มีชุมชนที่ตั้งกระจายตัวกันตามริมฝั่งแม่น้ำและเนินทรายโดยรอบ ที่สำคัญคือชุมชนเมืองระยอง ต.ท่าประดู่ มีวัดวาอาราม ชุมชน ย่านเก่าที่สืบทอดลงมา จึงพบงานศิลปกรรมที่หลากหลายอยู่ในบริเวณนี้ด้วย เช่น สถาปัตยกรรมอุโบสถแบบลุ่มน้ำระยอง เจดีย์ทรงระฆังที่นิยมกันในช่วงรัชกาลที่ 4-5 จิตรกรรมฝาผนังโบราณหนึ่งเดียวในระยองที่วัดโขดทิมธาราม อาคารบ้านเรือนร้านค้าเก่าแก่และศาลเจ้าจีนบนถนนยมจินดา แสดงถึงการเป็นชุมชนเมืองท่าชายฝั่งที่เจริญขึ้นในสมัยอยุธยาตอนปลายถึงรัตนโกสินทร์และสืบเนื่องการดำรงวิถีชีวิตมาจนถึงปัจจุบัน